In een jarenlange serie avonden over thema's rondom mijnbouwschade had zojuist George de Kam - voor de tweede keer- een boeiende presentatie verzorgd over ontwikkelingen in de woningmarkt. Over de enorme opgave bouwkundig te versterken, mogelijk heel veel woningen te slopen en vervangen, over de uitvoering daarvan met een toekomstbestendige visie op ruimtelijke ontwikkeling en het 'meebewegen met de mensen'. 

"Dat meebewegen sprak me zo aan", zei Frits, "want zo is het precies! Meebewegen, daar gaat het om, zodat de mensen het snappen, dat het over hun gaat en niet louter over techniek en efficiënt zijn, want dan rollen ze over je heen! Snappen ze dan niet dat het helemaal misgaat als je de mensen uit het oog verliest? We zijn geen getallen, maar mensen met wortels." Als Frits het zegt, dan is het waar, dat voelt zo: groot, op leeftijd, vriendelijk, voorkomend en beleefd. En geraakt. En er zijn veel mensen als Frits. Ze zijn de verbinding kwijt geraakt. Er is een complex proces gaande, heel technisch vooral. En er is hun zorg, angst en onzekerheid. Een technisch spoor en een menselijk spoor. Ze lijken elkaar steeds minder te raken. Ik ben er wel trots op dat ik er vaak gespreksleider mag zijn, om te proberen iets van die verbinding te herstellen. Om het luisteren een plek te geven en met elkaar even te vertragen in al die hectiek. Beide sporen hebben elkaar zo hard nodig.

"Ken jij de Belgische filosoof Arnold Cornelis?", vroeg Frits opeens. Ik moest ontkennen. Hij wees met een priemende vinger in m'n richting. "Die moet je lezen, dat gaat hier precies over. De vertraagde tijd, zo heet het boek." Ik sputterde nog wat, maar knoopte schrijver en titel wel in mijn oren. Goede tips, zeker leestips, volg ik graag op. Ik ben wat boeken betreft een alleseter en een gretige kostganger ook. "Nou, ehm, daar kom ik eerst even niet aan toe, drukte enzo", sputterde ik nog een beetje, "maar met de kerst misschien? Is het wat leesbaar voor onder de boom bij een kerstdiner?" "Ja, juist....juist dan", juichte Frits, "het is heel Bourgondisch geschreven, in bloemrijke taal. Je kunt er heel goed een glas wijn bij drinken."

Terug in de dagelijkse drukte joeg het ritme van de kalender weer voort. En ik dacht regelmatig terug aan mijn gesprekje met Frits. Mijn werkweek leek wel ten prooi aan hetzelfde principe als dat vermaledijde Groningen dossier: voortgejaagd in de techniek van afspraken en deadlines, steeds verder losgezongen van mijn interne klok. Ik zag het bovendien ook in andere dossiers op mijn bureau. Natuurontwikkeling, gaat dat volgens de wetten en regels van de ecotechnologie, of volgens de samenlevingsvraagstukken van de ecosociologie? Is het biomassadebat louter een wetenschappelijk spel vol sommen, of gaat het over de vraag waar we met de wereld naar toe willen bewegen? Gelukkig was google onder handbereik en ik zocht op 'Belgische filosoof Cornelis'. Tussen een veelheid aan zoekresultaten vond ik mijn bingo: De Vertraagde Tijd, revanche van de geest als filosofie van de toekomst. Uit 1999. Uitverkocht, las ik steeds als ik doorklikte en wilde bestellen, totdat...ik via een Haarlemse boekhandel een exemplaar op de kop wist te tikken. Gebruikt maar in goede staat. Net als ikzelf, dacht ik nog.

Binnen een week na de avond met De Kam had ik mijn exemplaar van het boek in huis. Maar geen tijd. Met kerst dan toch maar? Ik schonk een wijntje in, rood. En las de eerste bladzijde. Bourgondisch! En verder en verder, tot in de tweede dageraad op pagina 60. Cornelis beschrijft beeldend hoe we scheppers zijn van ruimte en tijd, en hoe we gedreven worden door een externe klok. Ik las en was verkocht. Dit boek voelde als thuiskomen. Het onderbouwde de basis van alles, nou ja veel, waarom ik met communicatie en processen bezig was. En het bevestigde het gelijk van Frits. En van heel veel anderen. Over de verschillende definities van tijd en de aanpassing van je interne klok als catastrofaal leerproces. Een heerlijk essay dat inzicht geeft en uitnodigt om te communiceren, over waarden en ethiek. Over de onvermijdelijke route om alle wetenschap en techniek te combineren met filosofie. 

Ik zou zeggen, wacht de kerstdagen niet af, maar speur rond of je net als ik nog zo'n exemplaar op de kop kunt tikken. En bedank net als ik Frits even voor zijn signaal. Over de relativering van de techniek en het versterken van de verbinding. Proost Frits, ik toast deze kerst op jou en al die andere Fritsen!

- Jaap